Παχυσαρκία

Επαγγελματική πιστοποίηση από το International Association for the Study of Obesity για την πρόληψη και θεραπεία της παχυσαρκίας

Ορισμός

Παχυσαρκία ονομάζεται η αυξημένη εναπόθεση λίπους στο σώμα. Ορίζεται αδρά με το Δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ) όπου είναι το  βάρος σε κιλά διαιρούμενο με το ύψος σε μέτρα εις το τετράγωνο (kg/m2)

Έτσι στους ενήλικες:

  • Παχυσαρκία έχουμε σε Δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ) >30 kg/m2
  • Υπέρβαροι θεωρούνται αυτοί που έχουν >25 kg/m2
  • Φυσιολογικοί είναι αυτοί με ΒΜΙ ίσο ή μεγαλύτερο του 18.5 kg/m2 και μικρότερο ή ίσο του 25 kg/m2
  • Ελλιποβαρείς θεωρούνται αυτοί που έχουν  ΒΜΙ<18.5 kg/m2

Σύσταση και λειτουργία του λιπώδους ιστού

Ο λιπώδης ιστός αποτελείται από τα λιποκύτταρα τα οποία αποθηκεύουν από την κυκλοφορία τριγλυκερίδια αλλά και τα μετατρέπουν σε άλλα απαραίτητα καύσιμα για τον οργανισμό. Επίσης εκκρίνουν διάφορες ορμόνες και κυττοκίνες οι οποίες επηρεάζουν¨

το μεταβολισμό του σακχάρου
το μεταβολισμό των λιπιδίων –χοληστερίνης
την αρτηριακή πίεση
τη γονιμότητα στη γυναίκα
τη λειτουργία των αγγείων
την καρδιά
την όρεξη
τις καύσεις του σώματος
την εγκυμοσύνη
την απάντηση του οργανισμού στο στρες
την ανοσία –άμυνα του οργανισμού
την εγκεφαλική λειτουργία

Τα λιποκύτταρα «φουσκώνουν» όταν αποθηκεύσουν μεγάλες ποσότητες λίπους αλλά και πολλαπλασιάζονται όταν οι ανάγκες είναι αυξημένες (υπερπλασία και υπερτροφία του λιπώδους ιστού).

Κίνδυνοι υγείας από την παχυσαρκία

Η παχυσαρκία είναι επικίνδυνη για την υγεία όταν η εναπόθεση του αυξημένου λίπους γίνει μέσα στην κοιλιά, το αυξημένο σπλαχνικό λίπος-κεντρική παχυσαρκία. Όταν το λιποκύτταρο του σπλαχνικού λίπους «φουσκώσει» τότε η λειτουργία του γίνεται μη φυσιολογική και παράγει ορμόνες και πεπτίδια που προκαλούν

Σακχαρώδη Διαβήτη
Διαβήτη κύησης
Υπέρταση
Αυξημένες τιμές λιπιδίων
Μειώνει τη γονιμότητα στη γυναίκα και στον άνδρα
Επηρεάζουν το μεταβολισμό –τις καύσεις του σώματος
Καρδιαγγειακά νοσήματα όπως στεφανιαία νόσο
Καρκίνος
Άνοια
Στυτική δυσλειτουργία

Η μη σωστή διατροφή αυξάνει τον κίνδυνο για εκφύλιση και του εγκεφάλου και την ανάπτυξη άνοιας.

Αίτια παχυσαρκίας

Το λίπος αποτελεί ενεργό ενδοκρινικό αδένα και είναι ευαίσθητο σε εξωτερικά αλλά και εσωτερικά ερεθίσματα
Κυριότερες αιτίες παχυσαρκίας αποτελούν

  • το είδος της διατροφής
  • Η αλλαγή των καθημερινών συνηθειών στο ωράριο διατροφής
  • Η έλλειψη χρόνου για μαγείρεμα στο σπίτι
  • Το στρες, κατάθλιψη, άγχος
  • Η έλλειψη ύπνου
  • Η καθιστική ζωή και η έλλειψη άσκησης

Απώλεια Βάρους

Απώλεια βάρους επιτυγχάνεται:
Α) με διατροφή εξατομικευμένη για κάθε άτομο ανάλογα με το ιατρικό ιστορικό, την κατανομή του λίπους και των υπολοίπων ιστών στο σώμα,  το βασικό μεταβολισμό (θερμίδες που καίει σε ηρεμία)
Β) με φαρμακευτικά σκευάσματα (είναι σε ερευνητικές δοκιμές)
Γ) με βαριατρικό χειρουργείο, όπου ανάλογα τον ασθενή επιλέγεται η χειρουργική μέθοδος

Οι στόχοι της απώλειας βάρους είναι διαφορετικοί για κάθε άτομο εξατομικευμένες (ανάλογα με την κατανομή του λίπους του και των υπολοίπων ιστών στο σώμα, αλλά και του βασικού μεταβολισμού του-θερμίδες που καίει σε ηρεμία)

Μεταβολές κατά την απώλεια βάρους και στόχοι

Για να μειώσουμε το βάρος μας, ο ένας τρόπος είναι να λαμβάνουμε λιγότερες θερμίδες από αυτές που καταναλώνουμε συνολικά. Όταν όμως λαμβάνουμε σημαντικά λιγότερες θερμίδες, κάτω από αυτές του Βασικού Μεταβολισμού μας, όπως όταν ακολουθούμε κάποια δίαιτα πολύ χαμηλών θερμίδων, κάτω από 1200 θερμίδες, το σώμα μας αντιδρά. Λαμβάνει αμυντική στάση μέσω ορμονικών μεταβολών, καθώς δεν γνωρίζει αν εμείς κάνουμε δίαιτα ή βρισκόμαστε σε ασιτία. Έτσι, γίνεται μια «συντήρηση ενέργειας», ώστε το σώμα μας να μπορέσει να ανταποκριθεί σε περαιτέρω καταστάσεις πείνας. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι καύσεις είναι και αποτέλεσμα ορμονικών μεταβολών.  Όταν το άτομο χάνει βάρος, ο μεταβολισμός του μπορεί να μειωθεί. Αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί ανησυχητικό γιατί η μείωση του μεταβολισμού είναι αποτέλεσμα απώλειας ιστού.

Με κατάλληλη διατροφή είναι δυνατόν να συντηρηθεί ο μεταβολισμός και ο αρχικός γρήγορος ρυθμός απώλειας λίπους. Η μείωση του βάρους ιδανικά συνεπάγεται σε αναλογικά μεγαλύτερη απώλεια λιπώδους ιστού. Προγράμματα ενδυνάμωσης κατά την διάρκεια του προγράμματος απώλειας βάρους ενδέχεται να μειώσουν την απώλεια μυϊκού ιστού. Κατά την διάρκεια του προγράμματος απώλειας βάρους, το σώμα μπορεί να ελαττώσει τον μεταβολισμό σαν απάντηση στην χαμηλότερη πρόσληψη θερμίδων. Οι περισσότεροι βιώνουν αυτή την κατάσταση χωρίς να το συνειδητοποιούν. Η απώλεια βάρους μπορεί να είναι εύκολη για τα πρώτα κιλά αλλά αργότερα γίνεται δυσκολότερη ενώ είναι πολύ πιθανή η εμφάνιση ανησυχητικών πλατώ σε περίπτωση που η απώλεια δεν αποτελεί κυρίως λίπος. Φθάνοντας σε χαμηλότερο μεταβολισμό, πρέπει να προσαρμοστεί η πρόσληψη τροφής ή να αυξηθεί η δραστηριότητα ώστε να συνεχιστεί η απώλεια των επιπλέον κιλών. Κατά την διάρκεια του προγράμματος απώλειας βάρους, είναι χρήσιμο να παρακολουθούμε τις μεταβολές στον μεταβολισμό και να κάνουμε τις απαραίτητες προσαρμογές σχετικά με την πρόσληψη της τροφής για να έχουμε μία επιτυχημένη διαχείριση βάρους. Επίσης για επιτυχημένη απώλεια λίπους απαιτείται παρακολούθηση των αλλαγών της σύστασης του σώματος

Τι σημαίνει ασφαλής απώλεια βάρους

για μια επιτυχημένη απώλεια λίπους απαιτείται η λήψη των κατάλληλων συστατικών μέσω της διατροφής που:

α) θα διατηρήσει την ενυδάτωση,
β) θα βελτιώσει την αγγειακή λειτουργία,
γ) θα διατηρήσει την οστική μάζα,
δ) θα βελτιώσει τα λιπίδια,
ε) θα βελτιώσει το σάκχαρο,
στ) θα βελτιώσει τη λειτουργία της εμμήνου ρύσης και των ορμονών της γυναίκας
ζ) θα μειώσει τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου
η)  θα μειώσει τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρδιαγγειακών συμβαμάτων

Ανάλυση σύστασης σώματος

Γίνεται με πλήρη ανάλυση ανά περιοχή της σύστασης του σώματος όπως του σπλαχνικού λίπους και των μεταβολών αυτού κατά τη διαδικασία απώλειας βάρους.
Με κατάλληλη διατροφή είναι δυνατόν να συντηρηθεί ο μεταβολισμός και ο αρχικός γρήγορος ρυθμός απώλειας λίπους. Η μείωση του βάρους ιδανικά συνεπάγεται σε αναλογικά μεγαλύτερη απώλεια λιπώδους ιστού.
Γιαυτό απαιτείται συνεχής παρακολούθηση των αλλαγών της σύστασης του σώματος προκειμένου να προσαρμόζεται το διαιτολόγιο στις μεταβολές αυτές, να αλλάζει ποσοτικά η ορμονική έκκριση και να διατηρείται η απώλεια του λίπους και ο μεταβολικός ρυθμός.

Μεταβολικός Ρυθμός Ηρεμίας (RMR)

Α) Τι είναι
είναι η ελάχιστη ποσότητα θερμίδων που καταναλώνονται ώστε το σώμα να διατηρήσει τις
ζωτικές λειτουργίες του όπως είναι η αναπνοή, η λειτουργία της καρδιάς και των νεφρών κλπ. Δηλ είναι ο αριθμός των θερμίδων που καταναλώνει ο άνθρωπος όταν είναι ξύπνιος αλλά σε ηρεμία (ανάπαυση)

Β) Πώς γίνεται
Μετριέται με το μηχάνημα του βασικού μεταβολισμού από τη λειτουργία της αναπνοής με τον ασθενή σε πλήρη ηρεμία. Χρησιμοποιώντας το πιο σύγχρονο κι εξελιγμένο όργανο μέτρησης βασικού μεταβολισμού μετριέται το καταναλισκόμενο οξυγόνο με ακρίβεια και καθορίζονται οι ενεργειακές απαιτήσεις του ατόμου.

Γ) Γιατί τη χρειαζόμαστε
Η μέτρηση Βασικού Μεταβολισμού γίνεται για να αυξηθεί η πιθανότητα απώλειας βάρους. Χωρίς την εξέταση του Βασικού Μεταβολικού
Ρυθμού, δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια τις θερμίδες που πρέπει να καταναλώσει κάποιος για να χάσει τα κιλά. Ένας άλλος λόγος είναι για να υπολογίσουμε τις μεταβολές του βασικού μεταβολισμού κατά τη διάρκεια  της απώλειας βάρους αλλά και για να δούμε τις τιμές του στο τέλος του προγράμματος  και  στη συντήρηση αφού μας κατατοπίζει για το ρυθμό επαναπρόσληψης του χαμένου λίπους

Δ) Παράγοντες που επηρεάζουν το Βασικό Μεταβολισμό
Ο Βασικός Μεταβολισμός είναι διαφορετικός για κάθε άνθρωπο, καθώς επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Ηλικία όσο το άτομο μεγαλώνει, ο Βασικός Μεταβολισμός του μειώνεται. Έτσι, στους ενήλικες μειώνεται κατά 2% περίπου κάθε δεκαετία.
Γονιδιακό προφίλ: μερικοί έχουν το γενετικό πλεονέκτημα να έχουν αυξημένο Βασικό Μεταβολισμό.
Φύλο: φυσιολογικά οι άντρες έχουν υψηλότερο Βασικό Μεταβολισμό από τις γυναίκες, διότι έχουν περισσότερη μυϊκή μάζα.
Σύσταση σώματος: Όσο πιο αυξημένο είναι το ποσοστό μυϊκής μάζας τόσο πιο αυξημένος είναι και ο Βασικός Μεταβολισμός.
Αυτός είναι και ο λόγος που οι άντρες έχουν υψηλότερο Βασικό Μεταβολισμό από τις γυναίκες, και οι αθλήτριες από τις γυναίκες που κάνουν καθιστική ζωή.
Η επιφάνεια σώματος: Τα μεγαλόσωμα άτομα χάνουν περισσότερη θερμότητα μέσω της εφίδρωσης από το σώμα γι’ αυτό και έχουν υψηλότερες ενεργειακές απαιτήσεις
Οι ενδοκρινείς αδένες: και ιδιαίτερα οι εκκρίσεις της θυροξίνης, ινσουλίνης, γλυκαγόνης, κορτιζόλης κλπ.
Ειδικές καταστάσεις: όπως είναι η εγκυμοσύνη, όπου παρατηρείται αύξηση του Βασικού Μεταβολισμού λόγω της αύξησης της μυϊκής μάζας της μήτρας, του πλακούντα και του εμβρύου, καθώς και των ορμονών αλλά και σε καταστάσεις στρες και τραυματισμών.
Διατροφή: η ασιτία, η έντονη νηστεία και οι εξαντλητικές δίαιτες μειώνουν το Βασικό Μεταβολισμό έως και 20%. Επίσης, οι συχνές εναλλαγές στέρησης και κατάχρησης τροφής, και οι διαρκείς αυξομειώσεις βάρους (φαινόμενο γιο-γιο) επιφέρουν σημαντική μακροχρόνια μείωση.
Στρες

Το βαριατρικό χειρουργείο στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

Σε ποιους απευθύνεται
Η βαριατρική χειρουργική πρέπει να είναι το έσχατο μέσο αντιμετώπισης της παχυσαρκίας και προορίζεται σε ασθενείς με δείκτη μάζας σώματος (BMI) άνω του 40 kg/m2 είτε σε παχύσαρκους με ΒΜΙ>35 kg/m2  με υπέρταση ή/και υπερλιπιδαιμία.
Πρέπει πρώτα να προηγείται περίοδος απώλειας βάρους με πρόγραμμα διατροφής όπου ο ασθενής θα δείξει ότι έχει εκπαιδευτεί στις δύσκολες απαιτήσεις ενός διαιτολογίου που θα ακολουθήσει μετά από ένα βαριατρικό χειρουργείο.

Ποιες επεμβάσεις υπάρχουν
Το είδος της επέμβασης που πρέπει να γίνει διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση ανάλογα το ιατρικό ιστορικό και πρέπει να συζητιέται εκτός από τον ειδικό χειρουργό και με ιατρό ειδικό σε μεταβολικές παθήσεις

Α) Η λαπαροσκοπική επιμήκης γαστρεκτομή (sleeve gastrectomy)
Κατά την επέμβαση αυτή αφαιρείται ένα μεγάλο τμήμα (85% περίπου) του στομάχου κατά τον επιμήκη άξονα, χωρίς όμως να διαταράσσεται ουσιαστικά η λειτουργία της πέψης και απορρόφησης των θρεπτικών συστατικών. Το τμήμα του στομάχου που θα αφαιρεθεί κόβεται και συρράπτεται ταυτόχρονα.

Β) Γαστρικός δακτύλιος
Τοποθετείται δακτύλιος στο στομάχι με αποτέλεσμα να εμποδίζει την είσοδο μεγάλης ποσότητας τροφής. Τους πρώτους δε μήνες μετά την τοποθέτησή του η τροφή πρέπει να είναι αλεσμένη και σε μικρές ποσότητες. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται ασθενής χωρίς ιστορικό αλκοολισμού είτε ψυχικής νόσου καθώς και άτομα με αυτοπειθαρχία.  Αν ο ασθενής επιχειρήσει να φάει μεγάλες ποσότητες έχει συμπτώματα όπως πόνος και έμετοι. Επίσης τα αναψυκτικά ή τα παγωτά περνούν το δακτύλιο και δεν αποτρέπεται έτσι ο περιορισμός της απορρόφησης πολλών θερμίδων. Αν ο ασθενής σιγά σιγά αρχίσει να τρώει μεγαλύτερες ποσότητες ο δακτύλιος αρχίζει να χαλαρώνει και να περνούν μεγαλύτερες ποσότητες θέτοντας σε κίνδυνο την απώλεια του βάρους. Η παρακολούθηση γίνεται από  ιατρό ειδικό σε μεταβολικές παθήσεις.

Γ) Χολοπαγκρεατική εκτροπή
Είναι επέμβαση δυσαπορροφητικού τύπου ο χειρουργός κόβει ένα μεγάλο τμήμα του στομάχου, και στη συνέχεια το συνδέει με ένα τμήμα του εντέρου πιο χαμηλά, παρακάμπτοντάς έτσι ένα τμήμα της γαστρεντερικής οδού. Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται αφενός η ποσότητα της προσλαμβανόμενης τροφής, και αφετέρου επιτυγχάνεται δυσαπορρόφηση θρεπτικών συστατικών, και κυρίως λίπους, οπότε τελικά μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των προσλαμβανόμενων θερμίδων.
Αποτελεί την επέμβαση εκλογής για περιπτώσεις νοσογόνου παχυσαρκίας με δείκτη μάζας σώματος >40 αφού έχει τα καλύτερα αποτελέσματα με ποσοστά επιτυχίας 80-90% στην απώλεια βάρους. Η επέμβαση είναι μη αναστρέψιμη και οι αλλαγές στο έντερο από το χειρουργείο μόνιμες.

Δ) Γαστρική παράκαμψη (Roux en Y by-pass)
Από το στομάχι χρησιμοποιείται ένα μικρό μόνο τμήμα, χωρίς να αφαιρείται το υπόλοιπο, με αποτέλεσμα να ελαττώνεται σημαντικά η χωρητικότητά του. Αυτό αποτελεί το περιοριστικό σκέλος της επέμβασης. Στη συνέχεια το μικρό αυτό τμήμα ενώνεται με ένα λίγο πιο απομεμακρυσμένο τμήμα του εντέρου, με αποτέλεσμα να αλλάζουν η φυσιολογία της πέψης και της απορρόφησης της τροφής. Με το συνδυασμό αυτό επιτυγχάνεται η απώλεια βάρους. Αποτελεί επέμβαση που χρησιμοποιείτο κυρίως παλαιότερα

Διατροφολογική υποστήριξη μετά το βαριατρικό χειρουργείο

Μετά την επέμβαση απαιτείται ειδική διατροφή για τα χειρουργεία δυσαπορροφητικού τύπου (χολοπαγκρεατική εκτροπή και γαστρική παράκαμψη) και συμπληρώματα για ανεπάρκεια βιταμινών και στοιχείων. Η παρακολούθηση για τις μεταβολικές μεταβολές γίνεται από ειδικό ιατρό ειδικό στις μεταβολικές παθήσεις
|
|


Ενδεικτικές εικόνες

Mέτρηση – ανάλυση σύστασης σώματος και
μεταβολών αυτού σε μεταβολικά νοσήματα
Mέτρηση βασικού μεταβολισμού  ηρεμίας
Νευρογενής ανορεξία σε κορίτσι 22 χρονών